Bu makalemizde panoptikon nedir? panoptikon ne demek? Dijital panoptikon nedir? Michel Foucault kimdir? Gibi sorulara cevap vereceğiz.

PANOPTİKON NEDİR?

Bölüm 1:

Jeremy Bentham, 1787’de Beyaz Rusya’nın Crecheff şehrinden İngiltere’deki bir arkadaşına yazdığı mektupta İngiltere’de o dönemde inşa edilecek cezaevi yönetiminin ilkesinin ne şekilde tasarlanması gerektiğine ilişkin düşüncelerini bir kontrol mekanizması ve gözetleme ilkeleri etrafında oluşturulması etrafında kaleme almıştır (Bentham, 2019, s. 12). Bentham’a göre ortaya konan gözetleme ilkeleri bunlara tamamen sahip çıkan insanlar tarafından ne derece savunuluyorsa o kadar bir devlet kurumunun işlevselliği artmaktadır (Bentham, 2019, s. 13). İdeal mükemmellik olarak remzedilen bu gözetleme ilkesi, insani olarak her bireyin baskı altında yaşamasına bir yandan sebebiyet verebilecekken diğer taraftan da kurumsal liyakatin sağlıklı bir şekilde oluşturulabileceğine de referans vermektedir (Bentham, 2019, s. 13). Tabi gözetlemeye dair kümülatif bir inanç ve her daim oto kontrol mekanizmasının bilişsel aktivasyonu panoptik tasarımın kurgusal hiyerarşisi bağlamında tesis edilecektir (Bentham, 2019, s. 13). Ancak şu da bir gerçektir ki hapis ve nezaret ile kümülatif mobbing, insani düzene panoptik olarak da bir tehdittir (Bentham, 2019, s. 13).

Jeremy Bentham’a göre gözetim-evi için tasarlanan plan dairesel bir yapıya haizdir (Bentham, 2019, s. 16). İçerisinde bulunan hücreler, doğrudan teması kessin diye birbirinden ayrılarak kontrol inisiyatifini panoptikona devretmiş ve burada hücrelerin tam ortasına inşa edilmiş bir özel bölümden gerekli denetim sağlanmıştır (Bentham, 2019, s. 14). Özellikle bina dışındaki hücrelerde gözetlemenin temin edilebilmesi ve aydınlatmanın önce koridordan hücreye sirayet ettirilmesi için pencereler yaptırılmıştır (Bentham, 2019, s. 14). Hücrenin iç bölümünde yer alan demir parmaklıklar ise gözetleme işleminin tam ve doğru bir şekilde icra etmesine destek için gereken ışıklandırmayı sağlamıştır (Bentham, 2019, s. 14).

Bentham’ın kurguladığı tüm bu gözetleme sistemi, küresel olarak tanımlanan vizyonun yeni bir toplum arketipi oluşturması amacıyla yerleşik kıldığı farklı bir hayatın da kilidini açan anahtardır. Bilinç karmaşıklığı ile daimî bunalımı da zerk eden bir sistemin varlığı, yeni nesil iletişim modellerini zorunlu kılarken aynı zamanda da insanın tetiklenme alanına sürekli mesaj gönderen bir efendi figürünün de zihni bakımdan canlı tutulmasını da teşvik etmektir.

Panoptikon Nedir

Bölüm 2:

Bentham, açık alanlar için nasıl gözetim yapılacağını anlattığı dördüncü mektubunda açık alanlarda görünmeden yapılacak gözetlemenin tüm detaylarını vermektedir (Bentham, 2019, s. 21). Özellikle sayıları dörde çıkarılmış dairesel yapıların düzeni temsil eden bir kareyle üzerlerinin nasıl örtülebileceğini önererek her bir daire için tasarlanan amacın hakiki bir şekilde uygulanabileceğini ve verimli alanlardan da bu kertede isabetli bir şekilde faydalanılabileceğine işaret etmiştir (Bentham, 2019, s. 21). Birleşik gözetim evi denilen böyle katı bir yapıda kurban ile suçlu derhal birbirinden ayrılır ve bunlara sorunlarını sulh içerisinde çözme şansı tanınır (Bentham, 2019, s. 21-22).

Bentham’a göre Panoptikon Sistemi gözetlenene kendisinin sürekli izlendiği hissiyatını vererek gözcüye daimî bir kontrol tesisini vermektir (Bentham, 2019, s. 23). Her türlü duruma uyarlanmış bir kontrol mekanizmasından doğan disiplin kurgusu buyurgan kültürün hatta belli bir disiplin etrafında şekillenen biat anlayışını çeşitlendirmiştir (Bentham, 2019, s. 23). Talimatnamelere uyan gözcüye sağlanan bir meşruiyet ile takibat altında olana da benzer uygun taleplerin yapılması karşılıklı güvenin derecesini en yüksek seviyeye çıkarmış ve mahkûmun gerekli ıslahının yapılması beklenmiştir (Bentham, 2019, s. 23). Gözetime koşullandırılmış insanda üretilen daimi takip algısı ne kadar etkiliyse panoptikon o ölçüde sıkıdır

Tecrit edilen mahkûm panoptikon tarafından aslında ıslah edilendir de (Bentham, 2019, s. 30). Mahkumlar arasında geçen hiçbir zaman yalnız olduğundan daha az yalnız değilsin paradoksu ve paranoyak olduğun takip edildiğin manasına gelmez aforizmaları aslında bireylerin toplamını bir yığın yapma amaçlıdır çünkü toplum olduklarında düşüncede birlik vardır ve bu birlik mahkumların otorite olmasına kadar giden sürecin de önünü açacaktır.

Panoptikon’un en kabiliyetliye ürettirdiği tüm patentlerin ifşa edilmesi için müteahhit denilen kimseye tüm yetkileri vereceğini ancak başarısızlığında sorumluluğunu da müteahhide atarak gizlediği tüm şeyleri afişe edeceğini anlatan Bentham, birinin yanlışının teşhirinin diğer kişileri de zapt-u rapt altına alacağını dolayısıyla da hapishanede kar ve maksimum fayda ilkelerinin iktisadi olarak geçerli olduğunu aksettirmiştir (Bentham, 2019, s. 33-34)

Bölüm 3:

Bu çalışma düzeninin etkinliği aslında çalışma yaşamının düzenlenmesi bakımından işçilerin kendi oto kontrollerinin tesisi için bir çarktır ve yeni teknolojilerin önderliğinde de temel olarak sömürünün de önünü açar (Çoban, 2019, s. 111). Özellikle kentlerin yeniden dizaynıyla birlikte iktidarların ezilenler üzerinde yarattığı sosyopolitik baskı, tüketim süreçlerine dair bir reformasyona tekabül etmektedir (Çoban, 2019, s. 112-113). Bu bağlamda kentsel estetiğin dışında kalan çevre bölgelerinde denetlenebilir semtler kurulması ve böylece merkezden uzak bölgelere direk erişim talebi, baskının kurumsallaşmasıdır. Yaşadıkları iktisadi problemler sebebiyle protest tavırlardan ari olan kitleler, zorunlu göçe tabi tutulmakta ve aslında depolitize edilerek siyasi panoptikon diye belirlenen iktidar alanının çizdiği sınırlar içerisinde hareket eden yığınlara dönüşerek topluluklara bölünürler. Aslında toplumsal ilkelere, normlara ve belirli düşüncelere nüfuz eden bu dışlama güdüsü, işçilerin muhaliflerden uzaklaşarak iktidarın gözü haline gelebilen bir kimlik inşasını büyüterek panoptikon sürecine eklemlenmektedirler. Estetik gücü büyük ve derin olan böyle bir iktidar algısında maksimum performansa dönük üretilen tüm çabaların önünde bir set olarak duran gözetleme mekanizması iktidar pratiklerine tam manasıyla entegredir. Muhalif cephede ise görünmeyen panoptikon sisteminin yarattığı mistifikasyon süreci iktidarı bir fetişe dönüştürmüş ve aslında putperestliğe kadar gidebilecek bir ideolojik zeminin modern nüvelerini oluşturmuştur. Bunun da alamet-i farikası iktidarın ne düşündüğü veya neyi düşündürmek istediğidir.

Bilgiye ulaşmaya dair bir gözetleme sistemi kurmak ve ilkelerini belirlemek aslında hegemonya kurma tesirli görünmez bir bombanın fitilini ateşlemektir (Özarslan, 2019, s. 141). Nicelik ve niteliklere dahil elde edilen verilere dair farklı biçimlendirmeler yapan iktidarlar aslında gelecekte var ettikleri güçlü bir casusluk sisteminin algoritmik yapısını kuran bir kurallar manzumesi oluşturmaya çalışmaktadır. Özellikle direkt bilgi toplama esnasında görünmezliği başarmaya çalışan iktidar sahipleri, iz ve deliller peşinde koşarak suçluyu her açıdan tanımlamaya çalışmaktadırlar.

Ancak geldiğimiz noktada distopyaya doğru giden panoptikon sisteminin reformize edilmesi öncelikle düşünme ve düşündüğünü ifade etme kapsamı ve hemen akabinde belirlenen verilere göre etik sahibi bir karşı duruş ekseninde yeniden ele alınmasını zorunlu kılmaktadır. Adeta Tanrı’ya bir sınır getirilmelidir. Mütekabiliyet, bireyin yaptığına karşı otoritelerin kulak vermesidir. Çünkü aslında kozmosta bulunan düzensiz yapılar kimi zaman alternatif tanrıların da üretilmesi bakımından uygun fikri zeminler de yaratabilirler. Dolayısıyla paranoyak olmadan takip edilmek, özgürlük fikrini rafine edecektir.

Panoptikon Ne Demek

“Panoptikon” terimi, Michel Foucault tarafından ortaya atılan bir kavramdır. Panoptikon, disiplin ve gözetleme kuramlarına dayanan bir denetim mekanizmasıdır. Panoptikon, “her şeyi gören” anlamına gelir.

Panoptikon, hapishane veya gözetleme kulesi gibi bir yapıyı tanımlayan bir terimdir. Bu yapının merkezinde bir gözetleme kulesi yer alır ve etrafında hücreler veya odalar düzenlenir. Gözetleme kulesinde bulunan bir gözlemci, hücrelerdeki veya odalardaki insanları sürekli olarak gözetleyebilir. Ancak, insanlar gözlemcinin kendilerini gördüğünü bilemezler.

Bu düzenleme, sürekli bir gözetleme hissi yaratır ve insanların davranışlarını kendiliğinden düzenlemelerine yol açar. Gözetlenen insanlar, her an gözetlenebilir olma durumuyla karşı karşıya olduklarını düşünerek kendilerini kontrol ederler. Panoptikon, gözetlenenler üzerindeki disiplin ve kontrolün etkili bir şekilde uygulanmasını sağlar.

Foucault, panoptikonu bir toplumsal kontrol ve iktidar mekanizması olarak kullanarak, modern toplumlardaki disiplin ve gözetleme düzenlerini analiz etmiştir. Panoptikon, hükümetler, hapishaneler, okullar, hastaneler ve diğer kurumlar gibi birçok alanda uygulanabilir. Foucault’ya göre, panoptikon toplumdaki normların ve kuralların sürdürülmesi için etkili bir şekilde çalışan bir güç mekanizmasıdır.

Dijital Panoptikon Nedir

Dijital Panoptikon Nedir

“Dijital panoptikon” terimi, günümüzde dijital teknolojilerin kullanımıyla ortaya çıkan bir kavramdır. Temel olarak, dijital panoptikon, bireylerin dijital ortamlarda sürekli olarak izlenmesini ve gözetlenmesini ifade eder.

Dijital panoptikon, internet, sosyal medya, izleme cihazları, kameralar, takip sistemleri ve veri analizi gibi teknolojilerin birleşimiyle gerçekleşir. Bu teknolojiler, bireylerin dijital etkinliklerini, iletişimlerini, hareketlerini ve tercihlerini izlemek, kaydetmek ve analiz etmek için kullanılır.

Örneğin, sosyal medya platformları kullanıcıların paylaşımlarını, beğenilerini, takipçilerini ve etkileşimlerini sürekli olarak izler. Reklam şirketleri ve pazarlamacılar da bireylerin çevrimiçi davranışlarını izleyerek kişiselleştirilmiş reklamlar sunarlar. Ayrıca, hükümetler veya güvenlik kuruluşları da güvenlik kameraları ve izleme sistemleri aracılığıyla bireyleri takip edebilirler.

Dijital panoptikon kavramı, bireylerin sürekli olarak izlendiği ve gözetlendiği bir ortam yaratır. Bu durum, bireylerin davranışlarını ve etkinliklerini kendiliğinden düzenlemelerine ve uyumlu olmalarına yol açabilir. Bireyler, sürekli olarak izlendiğini bilerek kendilerini kontrol etme eğilimine girerler.

Dijital panoptikon kavramı, gizlilik, güvenlik, kişisel özgürlükler ve veri koruması gibi konuları da beraberinde getirir. Bu konular, bireylerin dijital etkinliklerinin nasıl izlendiği, verilerinin nasıl kullanıldığı ve gizliliklerinin nasıl korunduğu gibi konuları içerir.

Sonuç olarak, dijital panoptikon, dijital teknolojilerin bireyleri sürekli olarak izlediği ve gözetlediği bir ortamı ifade eder. Bu kavram, teknolojik ilerlemelerin getirdiği güç dengelerini ve bireylerin dijital dünyada maruz kaldıkları izleme ve gözetim etkilerini tartışmak için kullanılır.

Bu makalemizde panoptikon ne demek? panoptikon nedir? Michel Foucault kimdir? Dijital panoptikon nedir? Gibi sorulara cevap verdik.